ज्यू लोकांचो भारतांत बरोच इतिहास आसा, हजारांनी वर्सां हांगा रावून भारतीय समाजाच्या मोझाईका भितर एक ल्हानसो समाज तयार केला. हेर अल्पसंख्यांक लोकांपरस (जॅन, शीख, बौध्द) वेगळे आशिल्ले ज्यू लोक मुळांत भारताभायर आपलें घर करपाखातीर आयिल्ले. 2017 वर्साच्या उमाळ्यांत भारतीय प्रधानमंत्री मोदीन इझ्राएलाक इतिहासीक भेट दिवचे आदीं ताणें इझ्राएलाचे प्रधानमंत्री नेतन्याहू हांचे वांगडा संयुक्त ऑप-एड बरयलें . ज्यू लोकांचें भारतांतलें हें स्थलांतर तांणी वळखलें तेन्ना तांणी बरयलें:

भारतांतल्या ज्यू समाजाक सदांच उमेदीन आनी आदरान येवकार मेळटालो आनी ते केन्नाच कसलोच त्रास सोंसचे ना.

खरें म्हणल्यार ज्यू लोकांचो भारताच्या इतिहासाचेर खोलायेन परिणाम जाला, भारतीय इतिहासांतल्या एका हट्टी गूढतायेचेर उपाय दिला – भारतांत जशें लेखन उदेलें तशें कशें उदेलें? ह्या प्रस्नाची जाप भारतीय संस्कृतायेच्या सगळ्या अभिजात ग्रंथांचेर परिणाम करता.

भारतांतलो ज्यू इतिहास

भारतांत ज्यू समाज कितलो तेंप आसात? ‘27 शेंकड्यां उपरांत’ मनश्शे ( Bnei Menashe ) जमातींतले ज्यू मिझोरामांतल्यान इझ्राएलांत परत येतात हाचेर भर दिवपी एक लेख हालींच टाइम्स ऑफ इझ्राएलान उजवाडायला. ताका लागून तांचे पूर्वज मुळांत हांगा पावलेले इ.स.प.७०० च्या सुमाराक आंध्र प्रदेशांत रावपी एफ्रायम जमातींतल्या तांच्या तेलुगू भास उलोवपी भावाभयणींक ( बेने एफ्रायम ) १००० वर्सां परस चड काळ भारतांत आशिल्ल्याची सामुहीक याद आसा, फारसी, अफगानिस्तान, तिबेट आनी मागीर चीनांतल्यान भोंवून. केरळांत कोचीन ज्यू लोक सुमार २६०० वर्सां थंय रावतात. शेंकड्यांनी वर्सां ज्यू लोकांनी भारतभर ल्हान पूण वेगवेगळे समुदाय तयार केले. पूण आतां ते भारत सोडून इझ्राएलाक वचपाक लागल्यात.

ज्यू लोक भारतांत कशे रावपाक आयले? इतल्या काळा उपरांत परतून इझ्राएलांत कित्याक परत येतात? तांच्या इतिहासा विशीं हेर खंयच्याय राश्ट्रापरस चड तथ्य आमचे कडेन आसात. आमी ही म्हायती वेळरेखा वापरून तांच्या इतिहासाचो सारांश दिवपाक वापरतले.

अब्राहम: ज्यू कुटुंब सुरूवात जाता

काळरेखा अब्राहामा थावन सुरू जाता . ताका राश्ट्रांचें उतर दिल्लें आनी ताच्या पुताच्या इसहाकाच्या प्रतिकात्मक बळीन सोंपपी देवा कडेन मेळिल्ले . जेजूक (येशू सत्संग) ताच्या बळीच्या फुडाराच्या सुवातेक चिन्न करून ही एक चिन्न आशिल्ली. इसहाकाच्या पुताक देवान इज्रायल हें नांव दिलें. इझ्राएलाचे वंशज इजिप्तांत गुलाम आशिल्ले तेन्ना पांचव्या रंगाची काळरेखा चालूच आसा. हो काळ सुरू जालो जेन्ना इज्रायलाचो पूत जोसेफ (वंशावळ अशी: अब्राहम -> इसहाक -> इज्रायल (जाकोब अशेंय म्हण्टात) -> जोसेफ) इज्रायल लोकांक इजिप्तांत व्हरून उपरांत थंय तांकां गुलाम जाले.

मोयजेस: इज्रायल लोक देवा खाला एक राष्ट्र जातात

मोजेसान इज्रायल लोकांक इजिप्तांतल्यान भायर काडले आनी ताका लागून इजिप्तचो नाश जालो आनी इज्रायल लोकांक इजिप्तांतल्यान इज्रायल देशांत मुक्त जालो. मरणा आदीं मोजेसान इज्रायल लोकांक आशीर्वाद आनी शाप (जेन्ना काळरेखा पांचव्या थावन हळडुव्या रंगांत वता) उच्चारले. देवाचें आज्ञापालन केल्यार तांकां आशीर्वाद मेळटलो, ना जाल्यार शाप मेळटलो. इज्रायलाचो इतिहास ह्या आशीर्वाद आनी शाप कडेन सदांच बांदून आशिल्लो.

कितल्याशाच शेंकड्यांनी वर्सां इज्रायल लोक आपल्या देशांत रावले पूण तांकां राजा नाशिल्लो, तशेंच तांकां जेरुसलेम हें राजधानीचें शार नाशिल्लें – तें ह्या काळांत हेर लोकांचें आशिल्लें. पूण इ.स.प.१००० च्या सुमाराक दावीद राजाक लागून हें बदललें.

जेरुसलेमांतल्यान राज्य करपी दावीदाच्या राजां वांगडा रावप

डेव्हिड जेरुसलेम हांगा राजवंशाची थापणूक करता

दावीदान जेरुसलेम जिखून ताका आपली राजधानी केली. ताणें गिरेस्त आनी फामाद मेळयले , ताच्या उपरांत ताणें पयलें ज्यू देवूळ बांदलें मोजेसाच्या शापांचेर तांचेर येतलें जर ते बदलले नात. ह्या शिटकावणीं कडेन दुर्लक्ष जालें. ह्या काळांत इझ्राएल लोकांची दोन वेगवेगळीं राज्यां जालीं: उत्तरेकडलें इझ्राएल वा एफ्रायम राज्य आनी दक्षिणेकडलें जुदा राज्य (आयच्या कोरियन लोकांभशेन एक लोक दोन देशांनी फुटले – उत्तर आनी दक्षिण कोरिया).

पयलो ज्यू निर्वासित: एसिरिया आनी बॅबिलोन

निमाणें दोन टप्प्यांनी शाप तांचेर आयले. इ.स.प.७२२ वर्सा एसिरियनांनी उत्तर राज्याचो नाश केलो आनी त्या इझ्राएल लोकांक आपल्या व्हड साम्राज्यांतल्यान व्हड प्रमाणांत देशांतल्यान धांवडावन घाले. मिझोरामांतले ब्नेई मेनाशे आनी आंध्र प्रदेशांतले बेने एफ्राईम हे त्या देशांतल्यान धांवडायल्ल्या इझ्राएल लोकांचे वंशज. मागीर इ.स.प.५८६ वर्सा नबूकदनेस्सर, एक बळिश्ट बॅबिलोनियाचो राजा आयलो – जशें मोजेसान आपल्या शापांत बरयतना ९०० वर्सां आदीं अदमास केल्लो :

पयसुल्ल्यान तुमचे आड एक राष्ट्र हाडटलो प्रभू … जाण्ट्यांचो आदर नाशिल्लो वा तरणाट्यांचो दया नाशिल्लो उग्र दिसपी राष्ट्र. … ते देशभरांतल्या सगळ्या शारांक वेढा घालतले. (दुसरी समूर्त २८: ४९-५२)

नबूकदनेस्सरान जेरुसलेम जिखून तो लासलो आनी सोलोमनान बांदिल्लें देवूळ नश्ट केलें. उपरांत ताणें इज्रायल लोकांक बॅबिलोनांत बंदी घाले. हाका लागून मोयजेसाचे अदमास पुराय जाले की

तुमी ताब्यांत घेवपाक भितर सरतात त्या जमनींतल्यान तुमकां उखलून उडयतले. मागीर सर्वेस्पर तुमकां सगळ्या राश्ट्रां मदीं, पृथ्वीच्या एका तोंका थावन दुसऱ्या तोंका मेरेन शिंपडटलो. (दुसरी समूर्त 28:63-64)

जिखून बॅबिलोनाक निर्वासित केलो

केरळांतले कोचीनचे ज्यू हे ह्या निर्वासित इझ्राएल लोकांचे वंशज. ७० वर्सां, तांबड्या रंगान दाखयल्लो काळ, हे इज्रायल (वा आतां तांकां म्हणटात तशें ज्यू) अब्राहाम आनी ताच्या वंशजांक वचन दिल्ल्या देशाच्या भायर निर्वासित जाले .

भारतीय समाजांत ज्यूचें योगदान

भारतांत उदेल्लो बरपावळीचो प्रस्न आमी उखलतात. हिंदी, बंगाली, मराठी, गुजराती, तेलुगू, कन्नड, मलयाळम आनी तमिळ तशेंच पुर्विल्ली संस्कृत भास ज्या आर्विल्ल्या संस्कृत भाशेंत ऋग्वेद आनी हेर अभिजात साहित्य बरयल्लें तांचे वर्गीकरण ब्राह्मीक लिपींत केला कारण तीं सगळीं ब्राह्मी लिपी ह्या नांवान वळखतात त्या पूर्वज लिपींतल्यान आयल्यात . ब्राह्मी लिपी आयज फकत अशोक सम्राट काळांतल्या कांय पुर्विल्ल्या स्मारकांनी दिसता.

ह्या आर्विल्ल्या लिपींत ब्राह्मी लिपी कशी बदलली हें जरी समजता तरी भारतान पयलेच खेपे ब्राह्मी लिपी कशी आपणायली हें स्पश्ट ना. इझ्राएलांतल्या ज्यू लोकांनी निर्वासित जावन भारतांत स्थलांतर केल्ल्या काळांत वापरिल्ली लिपी हिब्रू-फीनिशियन लिपीकडेन ब्राह्मी लिपीचो संबंद आसा अशें विद्वानांनी नोंद केलां. भारतांत स्थायीक जाल्ल्या निर्वासित इझ्राएल लोकांनी हिब्रू-फीनिशियनाक आपल्या वांगडा हाडलो – ही ब्राह्मी लिपी जाली अशें इतिहासकार डॉ. आविगदोर साचान हाका लागून ब्राह्मी लिपीक हें नांव कशें मेळ्ळें हाचोय गूढ सुटावो जाता. ज्यू लोक आपल्या पुर्वजांच्या देशांतल्यान, अब्राहमाच्या देशांतल्यान निर्वासित जावन थंय रावपाक लागले त्याच वेळार उत्तर भारतांत ब्राह्मी लिपी दिसता हें फकत योगायोगाचें काय ? अब्राहमाच्या वंशजांची लिपी आपणावपी थळाव्या लोकांनी तिका (अ)ब्राहमी लिपी अशें म्हण्टाले. अब्राहमाचो धर्म म्हळ्यार एकाच देवाचेर विस्वास दवरप, जाची भुमिका मर्यादीत ना. तो पयलो, निमाणो आनी सासणाचो. घडये हांगाच the येवपी तो , येवपी पुरुषाच्या संस्कृत ऋग्वेदाच्या विशयाक समान.

पूण आमी परतून मध्य उदेंतांतल्या ज्यू लोकांच्या पूर्वजांच्या देशांतल्यान निर्वासित जाले उपरांतच्या इतिहासांत परततात.

इराणी लोकांच्या फुडारपणाखाला निर्वासितपणांतल्यान परत येवप

इ.स.प.५३९ वर्सा इराणी सम्राट सायरस हाणें बॅबिलोन जिखून घेतलो आनी तो संवसारांतलो सगळ्यांत बळिश्ट मनीस जालो. सायरासान ज्यू लोकांक आपल्या देशांत परत येवपाची परवानगी दिली.

इराणी साम्राज्याचो एक भाग म्हूण भुंयेंत रावप

पूण तो आतां स्वतंत्र देश नाशिल्लो, पूण आतां तो इराणी साम्राज्यांतलो एक प्रांत जाल्लो. हें 200 वर्सां चालू आशिल्लें आनी काळरेखेंत गुलाबी रंगांत आसा. ह्या काळांत ज्यू देवूळ (दुसरें देवूळ म्हणून वळखतात) आनी जेरुसलेम शार परतून बांदलें. ज्यू लोकांक इझ्राएलांत परत वचपाक मेळ्ळें तरी जायते जाण परदेशांत वनवासांत उरले.

ग्रीक लोकांचो काळ

अलेक्झांडर द ग्रेट हाणें इराणी साम्राज्य जिखून इझ्राएलाक आनीक 200 वर्सां ग्रीक साम्राज्यांत एक प्रांत केलो. हें गडद निळ्या रंगान दाखयलां.

ग्रीक साम्राज्यांचो एक भाग म्हूण भुंयेंत रावप

रोमन लोकांचो काळ

उपरांत रोमन लोकांनी ग्रीक साम्राज्यांचेर जैत मेळयलें आनी तीं प्रबळ संवसारीक सत्ता जाली. ह्या साम्राज्यांत ज्यू लोक परतून एक प्रांत जाले आनी तो हळडुव्या रंगान दाखयला. होच काळ जेजू जियेतालो. हाका लागून सुवार्तेंत रोमन सैनिक कित्याक आसात तें स्पश्ट जाता – कारण जेजूच्या जिवितांत रोमन लोक इज्रायलांतल्या ज्यू लोकांचेर राज्य करताले.

रोमन साम्राज्याचो एक भाग म्हूण भुंयेंत रावप

रोमनांच्या फुडारपणाखाल दुसरें ज्यू निर्वासितपण

बॅबिलोनियाच्या काळासावन (इ.स.प. ५८६) ज्यू लोक दावीदाच्या राजांच्या काळाप्रमाण स्वतंत्र जावंक नाशिल्ले. स्वातंत्र्यापयलीं ब्रिटीश भारताचेर कशी राज्य करताले तशीच तांचेर हेर साम्राज्यांचो शेक चलतालो. ज्यू लोकांक हाचो तिडक आयलो आनी तांणी रोमन सत्तेआड बंड केलें. रोमन लोकांनी येवन जेरुसलेमाचो नाश केलो (इ.स. ७०), दुसरें देवूळ लासलें आनी रोमन साम्राज्यभर ज्यू लोकांक गुलाम म्हणून धांवडावन घाले. ज्यू लोकांचो हो दुसरो वनवास आशिल्लो . रोम इतलो व्हड आशिल्ल्यान निमाणें ज्यू लोक संवसारभर शिंपडले.

जेरुसलेम आनी देवूळ इ.स.७० वर्सा रोमन लोकांनी नश्ट केलें. संवसारभर वनवासांत धाडिल्ल्या ज्यू लोकांक

ज्यू लोक सुमार २००० वर्सां अशें जियेले: परकी देशांनी शिंपडून गेल्ले आनी ह्या देशांनी केन्नाच मान्य जाले नात. ह्या वेगवेगळ्या राश्ट्रांनी तांकां नेमान व्हड त्रास सोंसचे पडटाले. ज्यू लोकांचो हो छळ खास करून युरोपांत खर आशिल्लो. स्पेनसावन अस्तंत युरोपांत रशियेमेरेन ज्यू लोक ह्या राज्यांनी चड करून धोक्याच्या परिस्थितींत रावताले. ह्या छळांतल्यान सुटका मेळोवपाखातीर ज्यू लोक कोचीनांत पावपाक लागले. मध्य उदेंतांतले ज्यू लोक हेर वाठारांनी पावले

भारतांत सतराव्या आनी अठराव्या शेंकड्यांत, आनी बगदादी ज्यू म्हणून वळखताले , चड करून मुंबय, दिल्ली आनी कलकत्ता हांगा स्थायीक जाले. इ.स.प.१५०० वर्सा फाटीं मोयजेसाचे शाप हे ते कशे जियेतात हाचें अचूक वर्णन आशिल्लें.

… त्या राश्ट्रां मदीं तुका विसव मेळचो ना, पांयाच्या तळव्याक विसव घेवपाची सुवात मेळची ना. थंय तुमकां आतुर मन, आकांक्षीत थकलेले दोळे आनी निराश काळीज दितलो. (दुसरी समूर्त 28:65)

इज्रायल लोकां आड शाप लोकांक विचारपाक दिल्ले:

सगळ्यो राश्ट्रां विचारतलीं: “प्रभुन ह्या देशाक अशें कित्याक केलां, हो खर, जळपी राग कित्याक?” (दुसरी समूर्त 29:24)

आनी जाप: १.

“ कारण ह्या लोकांनी आपल्या पूर्वजांचो देव , इजिप्तांतल्यान भायर काडटना तांकां केल्लो करार सोडलो . रागान आनी व्हड रागान सर्वेस्परान तांकां तांच्या देशांतल्यान उखलून उडयले आनी आतां आशिल्ल्या प्रमाण दुसऱ्या देशांत उडयले.” (दुसरी समूर्त 29:25-28)

सकयल दिल्ले काळरेखेंत हो १९०० वर्सांचो काळ दाखयला. हो काळ तांबड्या लांब पट्टेंत दाखयला.

तांच्या इतिहासांत ज्यू लोक दोन वनवासाचे काळ गेले पूण दुसरें निर्वासन पयल्या निर्वासनापरस खूब चड काळ आशिल्लें हें तुमकां दिसता.

विसाव्या शेंकड्यांतलो होलोकॉस्ट

ज्यू लोकांचेर जावपी छळ चडांत चड पावले तेन्ना हिटलरान नाझी जर्मनींतल्यान युरोपांत रावपी सगळ्या ज्यू लोकांचो नाश करपाचो यत्न केलो. ताका जवळजवळ यश मेळ्ळें पूण ताचो पराभव जालो आनी ज्यू लोकांचो एक अवशेश जिवो उरलो.

इझ्राएलचो आर्विल्लो पुनर्जल्म

हजारांनी वर्सां मायभूंय नासतना स्वताक ‘ज्यू’ अशें म्हणपी लोक आशिल्ले हें उल्लेखनीय आशिल्लें. पूण हाका लागून ३५०० वर्सां आदीं बरयल्लीं मोयजेसाचीं निमाणीं उतरां साकार जावंक मेळ्ळीं. १९४८ इस्वेंत संवसाराक, संयुक्त राश्ट्रां वरवीं, आधुनीक इज्रायल राज्याचो अविश्वसनीय पुनर्जल्म जालो, जशें मोयजेसान शेंकड्यांनी वर्सां आदीं बरयल्लें:

…तेन्ना तुमचो देव सर्वेस्पर तुमचें भाग्य परतून मेळयतलो आनी तुमची दया करतलो आनी तुमकां शिंपडयल्ल्या सगळ्या राश्ट्रांतल्यान तुमकां परतून एकठांय करतलो. तुमकां सर्गा सकयल आशिल्ल्या सगळ्यांत पयसुल्ल्या देशांत धांवडावन घाल्ले आसले तरी थंयच्यान तुमचो देव सर्वेस्पर तुमकां एकठांय करून परत हाडटलो. तो तुमकां तुमच्या पूर्वजांच्या देशांत हाडटलो आनी तुमी ताचेर ताबो घेतले. तो तुमकां तुमच्या पूर्वजां परस चड समृध्द आनी असंख्य करतलो. (दुसरी समूर्त 30:3-5)

व्हड विरोध आसून लेगीत हें राज्य स्थापन जाल्ल्यानय तें उल्लेखनीय आशिल्लें. भोंवतणच्या चडशा राश्ट्रांनी १९४८ वर्सा … १९५६ वर्सा … १९६७ वर्सा आनी परतून १९७३ वर्सा इझ्राएलाचेर झूज केलें.इझ्राएल हें एक सामकें ल्हान राश्ट्र केन्ना केन्नाय एकाच वेळार पांच राश्ट्रां कडेन झुजतालें. तरी लेगीत इझ्राएल जिवो उरलो ना, पूण तिचो वाठार वाडलो. १९६७ वर्साच्या स दिसांच्या झुजांत इझ्राएलान जेरुसलेम परतून मेळयलें, हें तिचें इतिहासीक राजधानी शार डेव्हिडान ३००० वर्सां आदीं स्थापन केल्लें. इझ्राएल राज्याची निर्मिती जाल्ल्याचो परिणाम, आनी ह्या झुजांचो परिणाम हाका लागून आयच्या आमच्या संवसारांतली एक कठीण भूराजकी समस्या निर्माण जाल्या.

मोयजेसान अदमास केल्ल्या प्रमाण आनी चड पुरायपणान संशोधन केल्ल्या प्रमाण मोयजेसान बरयलें की ज्यू आनी बिगर ज्यू दोगांयनी ताचे परिणाम लक्षांत घेवंक जाय. जेजूंतल्या (अ)ब्रह्माचो अवतार हांगा सोदून काडला .

1. अविगदोर शचन हांणी केला. गमावल्ल्या धा जमातींच्या पावलांचेर पृष्ठ २६१