तुलसी विवाह उत्सवांत भगवान शालिग्राम (विष्णु) आनी लक्ष्मी हांचेमदल्या मोगाचो उगडास करून तुलसी (तुळस) वनस्पतीच्या रुपांत लग्नाची परब मनयतात. अशे तरेन तुलसी विवाह लग्न, तुलसी वनस्पत आनी एक पवित्र फातर (शालिग्राम) हांचेर केंद्रीत आसा. ह्या उत्सवा फाटल्यान एक पौराणीक कथा, आनी आयज भक्त पाळटात त्यो चालीरिती आसात. पूण लग्न, पवित्र फातर आनी एक टिकपी वनस्पत हीं सुवार्तेचीं काणयेचीं मुखेल प्रतिमा आशिल्ल्यान सुवार्तेचें उल्लेखनीय चित्रय तातूंतल्यान मेळटा. हांगा आमी हें पळयतात.

तुलसी विवाह पौराणीक कथा

देवी  भागवत पुराण ,  ब्रह्मवैवर्त पुराण  &  शिवपुराण तुलसी विवाह तयार करपी पौराणीक स्त्रोत दितात. ह्या पुराणांत तुलसी विवाहाक पावपी घडणुकांची माळ सांगल्या. वृंदा (वा बृंदा) नांवाच्या लक्ष्मीच्या अवताराच्या बायलेचें असुर राजा जालंधर हाचेकडेन लग्न जालें. विष्णुभक्तीक लागून विष्णून राजा जालंधराक झुजांत अजेय जावपाचो वरदान दिलो. अशे तरेन देवांचो ताचेकडेन झुजांत सतत हार जाली आनी राजा जालंधर अभिमानी जालो.

देखून विष्णून ताची अजेयताय गमावपाचो यत्न केलो आनी ब्रह्मान विष्णूक कळयलें की हें करपाक ताका जालंधर वांगडा वृंदाची शुध्दताय मोडची पडटली. देखून जालंधर झुजांत पयस आसतना विष्णून आपलें रूप आपणायलें आनी वृंदाक फटोवन तिचे कडेन तिची शुध्दताय सोडून दिली. अशे तरेन जालंधरान शिवावांगडा झुजांत आपली अजेयताय (आनी तकली) गमायली. विष्णुची फटींगपणाची जाणविकाय करून वृंदान विष्णूक शालीग्राम हो विष्णुचे प्रतिकात्मक जीवाश्म कवच छाप आशिल्लो पवित्र काळो फातर असो शाप दिलो. वृंदा स्वताक दर्यांत उडयली आनी तुलसी वनस्पत जाली. अशे तरेन तांच्या फुडल्या जिवितांत वृंदा (तुलसीच्या रुपांत) विष्णुकडेन (शालिग्रामाच्या रुपांत) लग्न जालो. तेखातीर प्रबोधिणी एकादशीक तिची शालिग्रामाकडेन लग्न करून भक्त वर्सुकी तुलसी विवाह करतात.

तुलसी विवाह उत्सव

लग्नाकडेन लागींचो संबंद आशिल्ल्यान तुलसी विवाह नेपाळ आनी भारतांत लग्नाच्या हंगामाचें शुभ उक्तावण करतात. प्रबोधिणी एकादशी आनी कार्तिक पूर्णिमा हांचेमदीं भक्त तुलसी विवाह करतात – कार्तिक म्हयन्याचो (सादारणपणान अस्तंत पंचांगांत ऑक्टोबर- नोव्हेंबर तुलसी वनस्पतीची पुजा करप तुलसी विवाह उत्सवांत तुलसी वनस्पतीचें विधीपुर्वक विष्णुकडेन लग्न जाता.

तुलसी विवाह आनी सुवार्तेचें लग्न

तुसी विवाहाची पुराणकथा आनी चालीरिती जायत्या जाणांक खबर आसली तरी सुवार्तेचे कथेचें ताचें प्रतीकात्मकपण उणें वळखतात. सुवार्तेचें स्पश्टीकरण दिवपाक बायबलांतलें सगळ्यांत जिवें चित्र म्हळ्यार लग्न . हें लग्न शक्य जालां कारण नासरेथचो जेजून न्हवऱ्यान आपली न्हवरो विकत घेवपाचें मोल , वा हुज भरलां. ही न्हवरो संस्कृताय, शिक्षण, भास, जाती हांचो विचार करिनासतना सगळ्या लोकांक आस्पावता, जे ह्या संवसारांतल्या भ्रश्टाचार आनी क्षयांतल्यान सुटपा खातीर ताची लग्नाची पेशकश मान्य करतात . जेजूचो सर्वोच्च बळी – खुर्सार सगळ्यां खातीर मरण – आनी जैत – मरणांतल्यान पुनर्जिवंतपणान हुजमाचें मोल फारीक केलें. ह्या येवपी लग्नाची खोलायेन स्पश्टीकरण हांगा वाचात .

एका वनस्पतींत

पूण ताचें मरण & पुनर्जिवंतपण ताच्या जल्मा आदीं शेंकड्यांनी वर्सां आदीं भाकीत केल्लें जेन्ना पुर्विल्ल्या हिब्रू वेदांतल्या Rsis, वा संदेष्ट्यांनी ताका मेल्ल्या कुंडांतल्यान हळूच अंकुरीत जावपी वनस्पत म्हणून येवपाचें चित्रण केल्लें . ही अंकुरीत वनस्पत आडावंक शकना आनी व्हड झाड जातली.

आनी एक फातर

पुर्विल्ल्या आरसी लोकांनी वापरिल्ली आनीक एक प्रतिमा म्हळ्यार कठीण फातराची. आरसी डेव्हिडान बरोच आदीं बरयल्लें तशें…

बांदकाम करप्यांनी न्हयकार दिल्लो फातर    कोनशाचो फातर जाला;
^२३  सर्वेस्परान हें केलां    आनी तें आमच्या नदरेंत अजापीत करपी आसा.
^२४  प्रभून आयजच तें केलां;    आयज आमी खोशी जावंक आनी खोशी जावंक जाय.

^२५  प्रभू, आमकां वाचय!    प्रभू, आमकां येस दिवचें! स्तोत्रां 118: 22-25

येवपी मनशाची तुळा फातराची केल्ली. हो फातर न्हयकारतालो पूण मागीर मुखेल फातर जातलो (V22). हें सगळें प्रभून ताच्या येवजणे प्रमाणें केल्लें आसतलें (आयत २३-२४). 

नांवांत…

हो फातर कोण आसतलो? फुडल्या श्लोकांत ‘प्रभु, आमकां वाचव’ अशें म्हळां. त्या मूळ हिब्रू भाशेंतल्या जेजूच्या नांवाचो अक्षरशः अर्थ ‘वाचव’ वा ‘मोक्ष’ असो जातालो. हाचो अचूक अणकार ‘प्रभु, जेजू’ आमच्या खंयच्याय भाशेंत करूं येतालो. ‘जेजू’ चो अर्थ आमकां समजना आनी आमी ताका फकत एक Proper Noun वा नांव म्हणून मानतात देखून हो संबंद आमकां सहजपणान दिसना. जेजूचें भाकीत केल्लें नांव हांगा चड पुरायपणान स्पश्ट केलां . देखून हें स्तोत्र कशें सोंपता तें पळयात

जो प्रभूच्या नांवान येता तो धन्य.    प्रभूच्या घरांतल्यान आमी तुका आशीर्वाद दितात.
^२७  सर्वेस्पर देव,    ताणें आपलो उजवाड आमचेर उजवाडायला.हातांत फांटे घेवन    वेदीच्या शिंगां मेरेन फेस्त मिरवणुकेंत वांटो घेवचो.

^२८  तूं म्हजो देव, आनी हांव तुजी स्तुती करतलों;    तूं म्हजो देव, आनी हांव तुका उंच करतलों.

^२९  सर्वेस्पराचे उपकार मानात, कित्याक तो बरो;    ताचो मोग सदांकाळ टिकता.स्तोत्रां 118: 26-29

जेजू आतां पाम आयतार म्हणून वळखतात त्या दिसा ‘प्रभुच्या नांवान’ आयलो, जेन्ना तो पवित्र शारांत भितर सरलो . थंय तो बळी ‘वेदीच्या शिंगांक’ बांदिल्ले भशेन बांदून दवरताले. हें देवान आमकां ताच्या मोगाचें सासणाचें प्रदर्शन आशिल्लें, एक ‘सासणाचो मोग’.

इतले सांस्कृतीक चिन्न सुवार्तेची काणी दाखयतात, ज्योतिषा , दुर्गापूजा आनी रामायण लेगीत सयत , पूण तुलसी विवाह, लग्नां कडेन ताचो संबंद आशिल्ल्यान, आमी कदर करपाक जाय.

जेन्ना आमी तुलसी विवाहा कडेन हीं सारकेपण आनी समांतरता पळयतात, खास करून लग्नांत, वनस्पतींनी आनी फातरांनी, तेन्ना आमी दोगांयनी उत्सवाचो आस्वाद घेवंक शकतात आनी आमी करपाक आवडटात त्या संस्कार आनी पुजा परस खोल आशिल्ल्या प्रतिकात्मक अर्थांत खोलायेन पळोवंक शकतात.